Baza wiedzy

Dyskryminacja

Jak wyjaśnia Agencja Praw Podstawowowuych UE:

„Celem prawa antydyskryminacyjnego jest umożliwienie wszystkim osobom fizycznym uzyskania sprawiedliwych i równych szans dostępu do możliwości oferowanych przez społeczeństwo. Codziennie dokonujemy wyborów dotyczących np. osób, z którymi utrzymujemy kontakty towarzyskie, miejsc robienia zakupów czy podejmowanej pracy. Mamy upodobania do określonych rzeczy i określonych ludzi. Wyrażanie osobistych preferencji jest powszechne i normalne, jednakże czasem możemy pełnić funkcje, które dają nam władzę lub umożliwiają podejmowanie decyzji mających bezpośredni wpływ na życie innych. Możemy być urzędnikami służby cywilnej, właścicielami sklepów, pracodawcami, wynajmującymi czy lekarzami, decydującymi o tym, w jaki sposób wykorzystuje się władzę publiczną lub oferuje prywatne towary i usługi. W takich nieprywatnych kontekstach przepisy prawa antydyskryminacyjnego mogą mieć zastosowanie do naszych decyzji w dwojaki sposób. Po pierwsze, prawo przewiduje, że osoby znajdujące się w podobnej sytuacji powinny być traktowane w podobny sposób, a nie podlegać mniej korzystnemu traktowaniu tylko ze względu na swoje szczególne cechy chronione (dyskryminacja bezpośrednia). Po drugie, w niektórych sytuacjach traktowanie oparte na pozornie neutralnej zasadzie również może stanowić dyskryminację, jeśli prowadzi do mniej korzystnego traktowania jakiejś osoby lub grupy osób w związku z ich szczególnymi cechami (dyskryminacja pośrednia)”

Dodatkowe informacje i szczegółówe zasady dotyczące dyskryminacji dostępne są w Podręczniku europejskiego prawa antydyskryminacyjnego: https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra_uploads/fra-2018-handbook-non-discrimination-law-2018_pl.pdf

Europejski Instytut ds. Równości Kobiet i Mężczyzn (EIGE): podstawowe pojęcia z zakresu prawa andtydyskryminacyjnego (https://eige.europa.eu/thesaurus?lang=pl):

dyskryminacja bezpośrednia

Dyskryminacja, w przypadku której osoba doświadcza mniej przychylnego traktowania ze względu na płeć, płeć społeczno-kulturową, wiek, narodowość, rasę, pochodzenie etniczne, religię lub wiarę, stan zdrowia, niepełnosprawność, orientację seksualną lub tożsamość płciową, w porównaniu do innej osoby, która znajduje się, znajdowała się lub znajdowałaby się w podobnej sytuacji.

Chociaż definicja sugeruje, że osobę traktowaną gorzej należy porównać z inną osobą w podobnej sytuacji, europejskie orzecznictwo (składające się z wyroków Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej) wskazuje na to, że jeśli jednostka spotkała się z gorszym traktowaniem z powodu bycia kobietą lub mężczyzną, stanowi to dyskryminację i pojęcie podobnej sytuacji nie jest wymagane. Gorsze traktowanie kobiety z powodu ciąży lub urlopu macierzyńskiego jest aktem bezpośredniej dyskryminacji kobiet.

dyskryminacja pośrednia

Dyskryminacja mająca miejsce, kiedy z pozoru neutralny przepis, kryterium lub praktyka stawiałaby osoby danej płci w szczególnie niekorzystnym położeniu w porównaniu z osobami innej płci, chyba że dany przepis, kryterium lub praktyka są obiektywnie uzasadnione zgodnym z prawem celem, a środki osiągnięcia tego celu są właściwe i niezbędne.

Pojęcie to skupia się na skutku danej zasady lub praktyki oraz uwzględnia codzienne realia społeczne. Dyskryminacja pośrednia ma miejsce, kiedy prawo, polityka lub program nie wydają się dyskryminacyjne, ale skutkują dyskryminacją po wdrożeniu. Może to mieć miejsce na przykład, kiedy kobiety są w niekorzystnym położeniu w porównaniu do mężczyzn względem czerpania z określonej możliwości lub korzyści ze względu na istniejące już nierówności. Przy zastosowaniu prawa neutralnego pod względem płci istniejący brak równości może się utrzymywać lub nasilić.

dyskryminacja wieloaspektowa

Każda kombinacja form dyskryminacji osób z powodu płci, pochodzenia rasowego lub etnicznego, religii lub wiary, niepełnosprawności, wieku, orientacji seksualnej, tożsamości płciowej lub innych cech oraz dyskryminacji doświadczanej przez osoby, które posiadają te cechy lub są postrzegane jako te, które je posiadają.

Termin „dyskryminacja wieloaspektowa” stosuje się jako nadrzędne, neutralne pojęcie dla wszystkich przypadków dyskryminacji z kilku powodów. Zjawisko to może się przejawiać na dwa sposoby. Po pierwsze istnieje „dyskryminacja addytywna”, w przypadku której do dyskryminacji dochodzi z kilku oddzielnych powodów. Po drugie istnieje „dyskryminacja wielokrotna”, w przypadku której dwa lub więcej powodów współdziałają w taki sposób, że stają się nierozerwalne. Kobiety należące do konkretnych grup defaworyzowanych są bardziej narażone na nierówne traktowanie, ponieważ mają cechy, które mogą powodować dyskryminację i odczuwają wpływ dyskryminacji wieloaspektowej w inny sposób lub w innym stopniu niż mężczyźni należący do tej samej grupy (np. sterylizacja romskich kobiet bez ich zgody).

dyskryminacja ze względu na płeć

Każde rozróżnienie, wykluczenie czy ograniczenie dokonane na podstawie płci, skutkujące lub mające na celu naruszenie lub zniesienie uznawania praw kobiet, korzystania z praw przez kobiety oraz ich egzekwowania, niezależnie od ich stanu cywilnego, ze względu na równość kobiet i mężczyzn, prawa człowieka i fundamentalne wolności w sferze politycznej, kulturowej, obywatelskiej lub innej.

Dyskryminacja może wynikać z przepisów prawa (de jure) lub z praktyki (de facto). Konwencja CEDAW uznaje i zwalcza obie formy dyskryminacji, niezależnie od tego, czy zawarte są w przepisach prawa, politykach, procedurach lub praktyce.

dyskryminacja ze względu na płeć i płeć społeczno-kulturową

Dyskryminacja mająca miejsce z powodu interakcji między płcią (biologicznymi cechami kobiet i mężczyzn) oraz konstruowanymi społecznie tożsamościami, atrybutami i rolami oraz społeczno-kulturowym znaczeniem różnic biologicznych między kobietami i mężczyznami w społeczeństwie.

Takie interakcje są wynikiem hierarchicznych, nierównych relacji i ról pomiędzy płciami oraz wśród kobiet i mężczyzn, a także niekorzystnej pozycji społecznej kobiet. Na pozycje społeczne kobiet i mężczyzn wpływają czynniki polityczne, gospodarcze, społeczne, religijne, ideologiczne i środowiskowe, a pozycje te mogą zmieniać się w czasie.

dyskryminacja kobiet

Każda forma rozróżnienia, wykluczenia i ograniczenia dokonana z uwagi na płeć, powodująca lub mająca na celu naruszenie lub zniweczenie uznawania i wykonywania oraz korzystania przez kobiety, niezależnie od ich stanu cywilnego i na podstawie równości między kobietami i mężczyznami, praw człowieka i podstawowych wolności w sferze politycznej, gospodarczej, społecznej, kulturalnej, obywatelskiej lub innej.

Może mieć miejsce zarówno przez czyny, z których wynika lub które skutkują odmawianiem kobietom korzystania z prawa z powodu nieuznawania wcześniej istniejącej niekorzystnej sytuacji związanej z płcią, z jaką mierzą się kobiety (dyskryminacja niezamierzona lub pośrednia), jak i przez brak czynów, np. brak podjęcia niezbędnych środków ustawowych, aby zapewnić pełne realizowanie praw kobiet, brak uchwalenia i wdrożenia krajowych polityk mających na celu osiągnięcie równości płci i brak egzekwowania istotnych przepisów. Dyskryminacja może mieć swoje źródło w prawie (de jure), jak i w praktyce (de facto). Konwencja CEDAW uznaje i zwalcza obie formy dyskryminacji, niezależnie czy są zawarte w prawach, politykach, procedurach czy w praktyce.